ترانه‌های محلی ایران، «برای پیانو»، اثر سیاوش بیضایی 

پنج کتاب ترانه های محلی ایران برای پیانو اثر سیاوش بیضایی است که درنیمه اول دهه 70 ابتدا به وسیله انتشارات رودکی و سپس بوسیله انتشارات نوگان در ایران به چاپ رسیده است. این کتابها شامل چند سی دی همراه از اجرای این ترانه ها نیز میباشند. نخستین کوششهای بیضایی در زمینۀ تنظیم ترانه های محلی برای پیانو به مجموعه ای متشکل از چند قطعه برای پیانو باز میگردد که در سالهای نخستین دهه 60 در بحبوحه انقلاب در ایران برای نخستین بار به چاپ رسید. پس از آن دفتر دیگری شامل 46 ترانه در سال 1372 در ایران انتشار یافت و در ادامۀ آن در سال 1376 تنظیم های ترانه های محلی ایران در چهاردفتر شامل بیش از صد ترانه محلی بو سیلۀ این آهنگسازتکمیل و منتشر شدند. در کنار این تنظیم ها برخی از ترانه ها برای آنسامبل "ترانه های محلی ایران" یعنی برای پیانو، فلوت و آواز نیز آفریده شدند که خواندن ترانه ها را من به عنوان خواننده این گروه به عهده گرفتم. هدف از اجرای این ترانه ها معرفی فرهنگ موسیقی کشورمان ایران در خارج از مرزهای آن بود. به دنبال آن در سال 1995 میلادی انتشارات بین المللی موسیقی "بِرِن رایتر" نیز از میان این ترانه ها با موافقت آهنگساز 18 ترانه از ساده ترین تنظیم ها را انتخاب کرده و در دفتری به نام "18 ترانه سادۀ محلی ایرانی برای پیانو" منتشر کرد. بر روی جلد دفتر ترانه های محلی ایران چاپ این شرکت انتشاراتی میخوانیم:

" 18 مینیاتور شاعرانه و رنگارنگ شرقی که ادبیات تدریس پیانو را غنی تر کرده است. "

ترانه ها ی محلی ایران اثر سیاوش بیضایی که در رده موسیقی هنری ایران قرار دارند درسالهای گذشته پرفروشترین کتابهای منتشرشده در زمینه ادبیات موسیقی ایرانی برای ساز پیانو بوده اند. دفاتر ترانه های محلی ایران مجموعه ای از زیباترین نغمه های برگزیده ازگنجینه موسیقی نواحی گوناگون ایران میباشند که آهنگساز با وسواس و تیزبینی هنرمندانه آنها را انتخاب و با هارمونی و کنترپوان (علم چند صدایی نویسی) - که ریشه درفرهنگ موسیقی غربی دارند- استادانه تزیین کرده و آمیخته است. این ترانه ها را میتوان به عنوان پلی میان دو فرهنگ موسیقی شرق و غرب شمرد. تنظیم های بیضایی نشان از تسلط کامل و همه جانبۀ او به موسیقی به عنوان زبان هنری خود و تکنیک نوازندگی ساز پیانو را دارد. برای تنظیم های این ترانه ها بیضایی با شهامت ازفرمولهای کلیشه ای هارمونی گذاری که هنوز هم از طرف برخی آهنگسازان ایرانی ناشیانه و بطور مکانیکی به کار گرفته میشوند فاصله گرفته است. سبکی را که او به عنوان الگوی کار خود برای این اثر قرا داده است هارمونی سبک کلاسیک تا پسا رمانتیک و گاهی هارمونی جاز است و در برخی از قطعه ها از تکنیک چند صدایی نویسی که مشخصه سبک باروک و آهنگسازی مانند باخ نقطه اوج آن است ، استفاده کرده است. بیشتر ترانه ها با یک مقدمه  و یک بخش میانی و پایانی تکمیل شده اند که ملودی محلی را مانند گوهری در میان گرفته و به حداکثردرخشش خود میرسانند. اضافه شدن این بخش ها به ملودی اصلی محلی، پرداخت هایبیضایی را از آنهای دیگری که به ملودی تنها فرمولهای هارمونیک بسیار ساده می افزایند متمامیز کرده است .دراین پنج مجموعه در کنار پرداخت های بسیار ساده که نواختن آنها برای هنرجویان مبتدی نیز قابل اجراست تا قطعاتی ویرتوئوز برمیخوریم که نواختن آنها تنها به وسیله نوازنگان پیانو با تکنیک  پیشرفته قابل نواختن است. سیاوش بیضایی با آفرینش این آثار درجه توقع دوستداران موسیقی هنری ایران و بخصوص نوازندگان پیانو را چنان ارتقاع داده است که با شناختن و یا نواختن این ترانه ها، دیگر هر تنظیمی، بخصوص تنظیم های سرهم بندی شده ، تکراری و ملال آور سلیقۀ آنها را ارضاع نمیکند.
بی شک راهنمای حساسیت ، دقت و وسواس سیاوش بیضایی در انتخاب بازآفرینی ترانه های محلی توجه اساسی و تعهد او به فرهنگ موسیقی ایران و احساس مسئولیت جدی او در قبال این هنر بوده است ودر این راه از غوغای خیل کم سوادان ، افراد غیر حرفه ای  و ناشی در زمینه موسیقی واهمه نداشته است.
شاید بتوان تنظیم  این ترانه ها را راه حل سیاوش بیضایی برای آینده موسیقی ملی ایران دانست.  او خود در مقدمه دفاتر ترانه های محلی ایران برای پیانو مینویسد:

" موسیقی محلی ایران . . . یکی از مهم ترین سرچشمه های ریشه یابی موسیقی گذشته ما و منبعی پر بار در شکل گیری موسیقی نوین ایران میباشد. "

  بی شک بیضایی در برگزیدن نغمه های محلی -  به عنوان مادۀ اولیه برای شکل گیری  موسیقی ملی ایران- آهنگسازان اروپایی را مانند بلا بارتوک، بدریش اسمتانا، ادوارد گریگ و . . . که  بنیانگذاران موسیقی ملی کشور خود به شمار میروند، سرمشق خود قرار داده است. آنها نیز برای احیای موسیقی ملی کشور خود در آستانه 1900 میلادی که موج ملی گرایی در اروپا گسترش میافت،  برای جلوگیری از فراموش شدن نغمه های محلی کشور خود به جمع آوری گسترده و سیستماتیک و تدوین این گنجینه ها پرداخته و سپس در آثار هنری خود این نغمه ها را به کار می برند. در مقدمه دفاترترانه ها سیاوش بیضایی مینویسد:

" با اینکه موسیقی محلی به شکل اصیل خود اثری هنری در بالاترین شکل ممکن است، پرداخت به اصطلاح هنری آن به منظور ایجاد آثاری نو، همواره در سراسر تاریخ موسیقی مورد توجه و علاقۀ آهنگسازان بوده است".

آثار سیاوش بیضایی ادامه راه آهنگسازانی مانند خالقی، حنانه، صبا، دهلوی، مسعودیه، اصلانیان و . . . است راهی که در دهه های پیش از انقلاب اسلامی در ایران آغاز گشته بود ، ادامه راه ترقی خواهی در موسیقی ایران که با انقلاب اسلامی درآن ابتدا وقفۀ ناگهانی سپس یک عقب گرد ناشیانۀ بازگشت به خود و به دنبال آن تاکید بر تنها یک  نوع موسیقی از سوی رژیم ایران- و آن هم موسیقی به صورت سنتی آن - شکل گرفت.
اگرچه در گوشه و کنار شاهد اجرای ترانه های محلی اثر سیاوش بیضایی به اشکال مختلف هستم با این وجود به عنوان نوازنده و آموزگار پیانو این ترانه ها را به خاطر پرداختن به نکته های گوناگون فن نوازندگی برای تدریس پیانو به هنرآموزان و هنرجویان  این ساز و به نوازندگانی که قصد گسترش رپرتوار خود را با موسیقی سرزمینمان نیز دارند، توصیه می کنم. این ترانه های محلی بدون شک از جمله آثار ماندگار هنر موسیقی سرزمین مان خواهند بود.

شقایق کمالی
دی ماه 1389